Να "έχω" αγάπη ή να "είμαι" στην αγάπη ;
Αποφάσισα τη σημερινή μέρα να μοιραστώ μαζί σας ένα από τα αγαπημένα μου κείμενα για το πως βιώνεται η αγάπη από τη πλευρά του "έχειν" και πως από την πλευρά του "είναι".
Το παρακατώ απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Erich Fromm "Να έχεις ή να είσαι;"
Το βιβλίο ολόκληρο είναι μια μαθητεία σε μία προσσέγιση ζωής με βάση το "είμαι",η οποία μπορεί να είναι άκρως θεραπευτική.
Σήμερα,όμως,μιλάμε για την αγάπη.
"Μπορεί κανείς να έχει την αγάπη;Αν μπορούσαμε θα κάναμε την αγάπη ένα αντικείμενο,κάτι το οποίο θα ήταν δυνατόν να έχουμε στην κατοχή μας. Όμως,η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα ,όπως θεωρούμε εμείς την «αγάπη». Η «αγάπη» είναι μία αφηρημένη έννοια, ίσως μια θεά ή ένα ξωτικό, αν και κανείς δεν το έχει δει ποτέ. Στην πραγματικότητα, το μόνο που υπάρχει είναι η πράξη της αγάπης. Το να αγαπά κανείς, είναι μια παραγωγική δραστηριότητα. Περιέχει την μέριμνα , τη γνώση, την αμοιβαιότητα, τη σιγουριά και τη χαρά που προσφέρουν ένα πρόσωπο, ένα δέντρο, ένας πίνακας ζωγραφικής, μια ιδέα. Σημαίνει, να φέρεις κάτι σε ζωή μεγαλώνοντας τη ζωντάνια του/της/του. Είναι μια λειτουργία που ανανεώνει και δίνει διαστάσεις στον ίδιο μας τον εαυτό και τον αναπτύσσει.
Όταν βιώνουμε την αγάπη σαν κάτι το οποίο “έχουμε”, τότε αυτή περιέχει τον εγκλεισμό, τη φυλάκιση, την χειραγώγηση του αντικειμένου που «αγαπάμε». Τούτου του είδους η αγάπη στραγγαλίζει,νεκρώνει,προκαλεί ασφυξία ,σκοτώνει και δεν γεννά ζωή. Αυτό που οι άνθρωποι συνηθίζουν να αποκαλούν αγάπη, είναι τις περισσότερες φορές μια κακή χρήση της λέξης,προκειμένου να αποκρύψουν την πραγματικότητα ,ότι δηλαδή δεν αγαπούν. Το πόσοι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους είναι ακόμα ένα ανοιχτό ζήτημα. Ο Λοίντ ντε Μος έφερε στο φως το γεγονός ότι στα δύο χιλιάδες χρόνια της ιστορίας της Δύσης έχουν υπάρξει αναφορές για απάνθρωπη συμπεριφορά απέναντι σε παιδιά ,από φυσικά και ψυχολογικά βασανιστήρια ή σαδισμό ,μέχρι αδιαφορία και ψυχρή κτητικότητα,τόσο τρομερά και σε τόσο ευρεία έκταση που μάλλον θα τείναμε να πιστέψουμε πως οι γονείς οι οποίοι αγαπούν είναι μάλλον η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.
Κάτι ανάλογο μπορεί να ειπωθεί και για τους γάμους. Είτε ο γάμος στηρίζεται στον έρωτα είτε -όπως συνέβαινε στους παραδοσιακούς γάμους στο παρελθόν- στις κοινωνικές συμβάσεις και στην παράδοση: τα ζευγάρια που αγαπιούνται αληθινά τείνουν να είναι η εξαίρεση.Αυτά που συνειδητά πια βιώνονται ως “αγάπη” είναι η κοινωνική συμβατικότητα,η συνήθεια,τα αμοιβαία οικονομικά συμφέροντα,το κοινό ενδιαφέρον για τα παιδιά,η αμοιβαία εξάρτηση, ακόμη και το μίσος ή ο φόβος.Και η ζωή συνεχίζεται ,μέχρι που φτάνει η στιγμή όπου ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι ανακαλύπτουν πως δεν αγαπιούνται,πως ποτέ τους δεν αγαπήθηκαν. Στις μέρες μας εντούτοις παρατηρούμε μία προόδο όσο αφορά αυτό το ζήτημα : Οι άνθρωποι έχουν γίνει περισσότερο ρεαλιστές και νηφάλιοι,και όλο και περισσότερο δεν συγχέουν πια την σεξουαλική έλξη με την ερωτική αγάπη ούτε μία φιλική αλλά απόμακρη ομαδική σχέση με μία εκδήλωση αληθινής αγάπης .Η καινούργια αυτή κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα μία μεγαλύτερη εντιμότητα στις ανθρώπινες σχέσεις ,όπως και μία συχνότερη αλλαγή ερωτικών συντρόφων. Δεν οδήγησε ,όμως, και σε μεγαλύτερη συχνότητα αισθημάτων αληθινής αγάπης και τίποτε δεν εμποδίζει τους καινούργιους συντρόφους να αγαπιούνται τόσο λίγο όσο και οι παλιοί.
Η αλλαγή από το «Πέφτω σε έρωτα»(fall in love) στην ψευδαίσθηση του “έχω έρωτα” φαίνεται με κάθε λεπτομέρεια μέσα στην ίδια την ιστορία των ζευγαριών που «έπεσαν σε έρωτα» (Στο βιβλίο Η Τέχνη της Αγάπης επισήμανα πως η έκφραση «πέφτω σε έρωτα» είναι από μόνη της αντιφατική. Αφού η αγάπη είναι μια παραγωγική δραστηριότητα, μπορεί κανείς να «σταθεί» ή να «βαδίσει» σε αυτήν: όχι όμως να «πέσει», καθώς το πέσιμο δείχνει παθητικότητα).
Στο πρώτο διάστημα μιας γνωριμίας και του φλερτ , κανένας από τους δύο δεν είναι σίγουρος για τον άλλο, κι όμως ο καθένας τους προσπαθεί να κερδίσει τον άλλο. Είναι και οι δύο τους ελκυστικοί, ολοζώντανοι, ενδιαφέροντες, ακόμα και όμορφοι -αφού πάντα η ζωντάνια ομορφαίνει ένα πρόσωπο. Κανείς τους ακόμη δεν ΕΧΕΙ τον άλλο. Έτσι, η ενέργεια του καθενός κατευθύνεται προς το “είναι”, δηλαδή προς το να δώσουν στον άλλον και να του ξυπνήσουν το ενδιαφέρον .Πολύ συχνά όμως ο γάμος αλλάζει ριζικά αυτή την κατάσταση.
Η γαμήλια σύμβαση παρέχει στον καθένα από τους δύο συζύγους την αποκλειστική κατοχή του σώματος του άλλου,των αισθημάτων και της μέριμνας τους.
Τώρα δεν υπάρχει πια λόγος να κερδίσουν ο ένας τον άλλον ,διότι η αγάπη τους είναι κάτι το οποίο έχουν ,ένα απόκτημα τους.Σταματούν και οι δύο τις προσπάθειες να γίνουν άξιοι της αγάπης ο ένας τους άλλου και να δημιουργούν συνεχώς αγάπη,κι έτσι γίνονται βαρετοί και η ομορφιά χάνεται πια.Απογοητεύονται ,σαστίζουν. Μα δεν εξακολουθούν να είναι τα ίδια πρόσωπα; Μήπως είχαν κάνει από την αρχή λάθος ; Ο καθένας τους αναζητά στον άλλον την αιτία αυτής της αλλαγής και νιώθει εξαπατημένος. Αυτό που δεν μπορούν να δουν είναι πως δεν είναι πια οι ίδιοι άνθρωποι που ήταν όταν ο ένας αγαπούσε τον άλλον.Το σφάλμα τους στάθηκε ότι πίστεψαν πως μπορούσαν να έχουν την αγάπη,και το τίμημα γι’αυτό ήταν να πάψουν να αγαπιούνται. Κι έτσι ,τώρα πια ,αντί να αγαπιούνται ,συμβιβάζονται με όσα κατέχουν από κοινού: χρήματα,κοινωνική θέση, ένα σπιτικό,παιδιά. Και τότε,σε μερικές περιπτώσεις,ο γάμος,που στην αρχή βασίστηκε στην πράξη της αγάπης ,αλλάζει και μετατρέπεται σε μία φιλική συνιδιοκτησία,σε μία εταιρεία όπου δύο “εγώ” συγκροτούν ένα: αυτό της “οικογένειας”.
Όταν ένα ζευγάρι δεν μπορεί να ξεπεράσει τον πόθο για την αναβίωση εκείνου του αισθήματος αγάπης που βίωνε παλαιότερα,τότε ένας από τους δύο ίσως έχει την αυταπάτη πως ένας καινούργιος σύντροφος (ή και περισσότεροι) θα κατασιγάσει τον πόθο.
Αισθάνονται πως το μόνο που θέλουν να έχουν είναι αγάπη .Όμως,για αυτούς τους ανθρώπους η αγάπη δεν αποτελεί μία έκφραση του βαθύτερου “είναι” τους,αλλά περισσότερο μία θεική δύναμη στην οποία θέλουν να υποταχθούν. Και είναι τότε αναπόφευκτο να αποτύχουν στην αγάπη,καθώς,όπως λέει ένα παλιό γαλλικό τραγούδι ,
"η αγάπη είναι παιδί της ελευθερίας".Αυτός ( ή αυτή) ,που λατρεύει την αγάπη ως τέτοια μορφής θεική δύναμη,γίνεται τελικά τόσο παθητικός(παθητική) ,ώστε καταντά βαρετός (βαρετή) και χάνει και το λίγο που έχει απομείνει απ’ την αλλοτινή του(της) ελκυστικότητα.
Η περιγραφή αυτή δεν αποσκοπεί να εξηγήσει πως ο γάμος δεν μπορεί να είναι η καλύτερη έκβαση για δύο ανθρώπους που αγαπιούνται. Η δυσκολία δεν έγκειται στον ίδιο τον γάμο, αλλά στην κτητική δομή του χαρακτήρα των δύο συντρόφων, και σε τελευταία ανάλυση στη δομή της ίδιας της κοινωνίας τους. Όσο για τους υπέρμαχους κάποιων μοντέρνων τρόπων συμβίωσης, όπως είναι οι ομαδικοί γάμοι, η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, το ομαδικό σεξ κ.λπ., προσπαθούν απλώς ν’ αποφύγουν το πρόβλημα της δυσκολίας του ν’ αγαπήσουν,θεραπεύοντας την πλήξη τους με κάθε καινούργιο ερέθισμα και προτιμώντας να έχουν όλο και περισσότερους “εραστές” παρά να μπορέσουν ν’ αγαπήσουν έστω και έναν."
Αθουσάκη Τζωρτζίνα
Ηealth & Wellness Coach | Lifestyle Medicine advisor | Φαρμακοποιός